Latarnia Hel

Helska latarnia morska jest dobrze znanym znakiem nawigacyjnym statkom płynącym z zachodu do portów Zatoki Gdańskiej. Tak było w przeszłości i jest dzisiaj. To tutaj po zwrocie w prawo ukazują się porty do których płyną statki.

Już od średniowiecza w Helu palono ostrzegawcze ogniska. Były one lokalizowane na plaży, na wydmie a nawet na wieży starego kościoła. Stosowane do XVIII wieku materiały do budowy wież i konstrukcji zbliżonych do żurawi studziennych były bardzo łatwopalne i nietrwałe. Często zdarzało się, że obiekty te niszczył ogień albo sztorm. Na początku XIX wieku władze miejskie Gdańska zadecydowały o budowie kolejnej latarni morskiej w Helu, jednak tym razem murowanej.

Budowę latarni rozpoczęto w 1806 r. Zawirowania wywołane wojnami napoleońskimi wstrzymały budowę, która została ukończona dopiero w roku 1826. Zbudowano smukłą okrągłą wieżę z palonej cegły, pomalowaną na biało zakończoną stożkowym ciemnozielonym dachem. Wewnątrz wieży, 180 metalowych stopni prowadziło na jej szczyt, do laterny. Całkowita wysokość latarni wynosiła 41,7m. Wewnątrz laterny umieszczono paraboliczne zwierciadła wklęsłe i 6 lamp zasilanych olejem rzepakowym. Mechanizm zegarowy wprawiał lampy w ruch obrotowy. Każda z lamp oświetlała horyzont przez pół minuty a czas przerwy pomiędzy jednym i drugim świeceniem również wynosił pół minuty. Światło dostrzegano nawet z odległości 17Mm. Latarnia była dobrze widoczna od strony Zatoki. Jednak statki płynące wzdłuż półwyspu traciły kontakt ze światłem poprzez zasłaniające drzewa porastające na wydmach. Dla poprawy bezpieczeństwa wybudowano w 1872 r. latarnię w Jastarni-Borze. Pomimo że, charakterystyki świetlne sąsiadujących latarni znacznie różniły się od siebie, wielu kapitanom wydawało się, że minęli cypel helski i zapewne ku ich zdziwieniu po wzięciu kursu na południe w kierunku na port w Gdańsku kończyło swój rejs na plaży pomiędzy Jastarnią-Borem a Helem. Warunki żeglugowe na Bałtyku są trudne, co szczególnie daje się we znaki w okresie jesienno-zimowym. W celu ostrzegania statków obok latarni od 1903 r. umieszczona była armata. W trudnych warunkach nawigacyjnych (mgła, śnieżyca) z armaty oddawano strzał co 4 minuty. Pomimo prostoty jej obsługi zdarzył się nieszczęśliwy wypadek. Wskutek eksplozji armaty zginął latarnik Maj. Wypadek ten upamiętnia napis na okolicznościowym pomniku, jednak odnotowana na nim data o 5 lat wyprzedza zaistniałe zdarzenie.

Modernizacja urządzenia optyczno-świetlnego została przeprowadzona w 1926 r. W miejsce lamp i luster zainstalowano lampę naftową z pończoszką żarową oraz cztery soczewki. Montażu nowych urządzeń dokonała firma Juliusa Pintcha z Berlina. Najbardziej spektakularną zmianą latarni była zmiana wyglądu zewnętrznego. W celu poprawy widzialności wieży pomalowano na niej dwa poziome czerwone pasy. Poniżej załączone zdjęcie ilustruje wykonywanie tych prac w 1929 r. Światło elektryczne wprowadzono w 1938 roku, a jako źródło światło w miejsce lampy naftowej zastosowano żarówkę o mocy 3000W.

Piękna latarnia przez wiele lat ułatwiała bezpieczną podróż, ale z wybuchem wojny 1939 r. stała się niebezpieczna dla swego otoczenia.

„… W pogodny, jasny dzień widziałem jak latarnia lekko uniosła się, poczęły powstawać ciemne pionowe szczeliny, po czym z hukiem runęło wszystko w dół. Latarnia przestała istnieć. Wojna trwała nadal…” wspomina Wacław Leszczyński, w książce Ostatnia przysługa latarni (Toronto, Canada, 1966), przedwojenny pracownik służby brzegowo-morskiej Urzędu Morskiego w Gdyni. To wydarzyło się w dniu 19 września 1939 r. o godz. 13.30. Nie stało się to udziałem artylerzystów ze „Schleswig-Holsteina” i „Schlesiena” ostrzeliwujących z Westerplatte „samotny półwysep”, ale uczynili to sami obrońcy Helu wykonując rozkaz dowódcy Rejonu Umocnionego Hel, komandora Włodzimierza Steyera.

Obecną latarnię pobudowano w ciągu 7 miesięcy w 1942 r. Budowali ją miejscowi Kaszubi. Ośmiokątna wieża o całkowitej wysokości 41,5m stanęła 10 metrów obok swojej poprzedniczki. Źródło światła to 1000W żarówka umieszczona w cylindrycznej soczewce.

Latarnia w Helu ma duże znaczenie dla portów Gdańska i Gdyni. Od 1957 r. spełniała funkcję radiolatarni w łańcuchu Zatoki Gdańskiej wspólnie z radiolatarniami w Rozewiu i Krynicy Morskiej. Regularnie podczas pogody 4 razy na godzinę, a mianowicie w 4, 10, 34, i 40 minucie, a podczas mgły co 6 minut zaczynając w 4 minucie każdej godziny wysyłała w eter sygnał HL, cztery kropki, kraska, dwie kropki (….-..) wg. alfabetu Morse’a. Określania pozycji za pomocą radionamierzania zaprzestano w 1997 r. i wyłączono radiolatarnię w Helu. Od czasu wybudowania wygląd latarni nie ulegał zmianom. Nad lasem wznosiła się ciemnoczerwona, smukła wieża z czerwoną laterną zakończona iglicą z piorunochronem. Jednak i do latarni w Helu dotarła technika nawigacyjna. Na szczycie wieży w 1989 r. zainstalowano antenę radarową systemu kontroli ruchu. Wymianę dachu laterny, na nowy ze stali nierdzewnej z zamontowaną na nim anteną radaru współpracującego z Ośrodkiem Kontroli Ruchu Statków w Gdańsku, przeprowadzono 18.10.1992 r. Ozdoba latarni w postaci anten telefonii komórkowej pojawiła się na galerii w 1999 i 2000 r. Liczne zarysowania ścian wieży wymagały wykonania szerokiego zakresu prac remontowo – konserwacyjnych obejmujących m.in.: założenie 3 pierścieni spinających wieżę, wpuszczenie w przestrzeń pomiędzy płaszczem wewnętrznym i zewnętrznym masy przeciwwilgociowej, uszczelnienie ścian przed wchłanianiem opadów deszczowych i pomalowanie wieży. Prace te wykonano w latach 2001 – 2002.

Latarnię morską w Helu odwiedziło wiele znanych osób. W dniu 25 września 1678 r. złożył wizytę w latarni król Jan III Sobieski. Marszałek Józef Piłsudski odwiedził latarnię 1 lipca 1928 r. Zostało to upamiętnione okolicznościową tablicą ufundowaną przez Stowarzyszenie „Przyjaciele Helu”. Odsłonięcie tablicy nastąpiło w dniu 1 lipca 1999 r. przez Prezydenta na Uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego.

Administratorem latarni w Helu jest Urząd Morski w Gdyni. Latarnię udostępniono do zwiedzania dla ruchu turystycznego przez Biuro Hydrograficzne Rzeczypospolitej Polskiej w Gdyni od 1 sierpnia 1992r.

Miarą zainteresowania latarnią w Helu są liczni turyści odwiedzający w okresie letnim Półwysep Helski i docierający do wielu atrakcji w Helu w tym do latarni morskiej. Ich obecność świadczy o ogromnej potrzebie udostępniania obiektów dziedzictwa morskiego do zwiedzania.

Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego zaprasza od lat, do latarń morskich udostępnionych do zwiedzania w Helu, Krynicy Morskiej, Stilo i Rozewiu.